Uit de praktijk: Monster van Frankenstein: een onderschat medisch wonder?
In dit artikel:
In het jaar zonder zomer (1816), toen de vulkaanuitbarsting van Tambora het klimaat verstoorde, schreef de toen 19‑jarige Mary Shelley haar roman over Victor Frankenstein en diens eenzame, met elektriciteit tot leven gebrachte schepping. Sindsdien hebben medische ontwikkelingen delen van haar sciencefiction ingehaald — en dat zet chirurgische praktijk en ethiek in een nieuw licht.
De auteur bekijkt het monster vanuit een medische bril en traceert wat wél en niet mogelijk werd. Shelleys idee dat elektrische prikkels overleden weefsels kunnen doen samentrekken was vooruitstrevend; experimenteel onderzoek naar elektrische effecten op het hart verscheen pas in 1933 en het eerste herstarten van een mensenhart na openhartoperatie gebeurde rond 1947. Die historische voorbeelden laten zien dat fictionele intuïties later medische realiteit konden worden.
Aan de andere kant blijft het idee van een “samengeraapt” mens van losse, dode lichaamsdelen onrealistisch. Voor succesvolle replantatie of transplantatie zijn schone, niet‑rafelige snijvlakken, perfecte passingen van botten, bloedvaten en zenuwen, en levensvatbaarheid van het getransplanteerde weefsel cruciaal. Afstoting door het immuunsysteem is een fundamenteel probleem waardoor heterogene samenstellingen van lichaamsdelen niet zomaar een nieuw levend individu opleveren.
De tekst bespreekt actuele reconstructieve technieken die wel als miraculeus ervaren worden: hand‑ en armreplantaties met microscopische hechting van vaten en zenuwen, huidtransplantaten die bij brandwonden tijdelijk beschermen maar vaak weer verloren gaan, en lokale weefseltransfers die goed ingroeien. Een opvallend voorbeeld is de omkeerplastiek (rotationplasty) bij kinderen met bovenbeenkanker: het onderbeen wordt omgedraaid en gearticuleerd aan de heup zodat de hiel als functioneel kniegewricht dienstdoet — een ingreep die lopen mogelijk houdt met een prothese. Ook worden technieken beschreven om na trauma toch een functionele duim of hand te creëren, bijvoorbeeld door vingers te verschuiven of een dikke teen om te vormen tot duim.
De conclusie is genuanceerd: Shelleys horrorfiguur blijft literatuur, maar haar verbeelding heeft medische innovators geïnspireerd en sommige van haar ideeën zijn deels technisch haalbaar geworden. Waar zij monster zag, kan de moderne geneeskunde soms een wonder of een praktische oplossing herkennen — al blijft het bouwen van een nieuw mens uit losse ledematen sciencefiction.