Ontmoet de witkeelgors: de vogel met vier geslachten
In dit artikel:
De witkeelgors uit Noord‑Amerika blijkt in de natuur een veel ingewikkelder seksindeling te hebben dan de gebruikelijke man/vrouw‑verdubbeling: genetica en gedrag samen creëren vier functionele seksen. Al sinds 1961 wist ornitholoog James Lowther dat de twee opvallende verenvormen — een zwart‑wit gestreepte, felgekleurde variant en een bruin‑wit bescheiden variant — niet samenvallen met man‑ en vrouwtjes. Mannen en vrouwen kunnen beide verenkleuren hebben. Recent genetisch werk (onder meer aan Emory University, 2021) heeft het mysterie ontrafeld: een omgekeerde chromosoomversie op chromosoom 2, aangeduid als 2m, functioneert als een supergen.
Bruingestreepte vogels zijn homozygoot (2/2), zwartgestreepte vogels heterozygoot (2/2m). Omdat de omkering veel genen aan elkaar koppelt en rekombinatie blokkeert, erven zwartgestreepte dieren identieke eigenschappen door — van koptekening tot gedrag. Belangrijk voor de soortstructuur is dat paring vrijwel uitsluitend gebeurt tussen vogels met verschillende verenkleuren: zwart met bruin. Die koppeling van twee onafhankelijke criteria — het klassieke geslacht (mannelijk/vrouwelijk) plus de twee kleurmorfes met bijbehorend gedrag — resulteert in vier reproductieve typen in de populatie: man/zwarte, man/bruine, vrouw/zwarte, vrouw/bruine.
Die morfes verschillen niet alleen visueel. Bruin‑gestreepten zijn socialer, leveren meer ouderzorg en zijn doorgaans stiller; zwartgestreepten zijn dominanter, agressiever naar indringers en zingen vaker en luider. Omdat zwart en bruin altijd kruisen, blijven beide morfes even vaak voorkomen; het paringssysteem onderhoudt zo de vierledige structuur.
Dit fenomeen illustreert hoe een enkele structurele mutatie — een chromosoominversie die een supergen vormt — grote gevolgen kan hebben voor voortplantingsgedrag en soortdynamiek. Voor mensen is het contrast met het eenvoudige XX/XY‑plaatje misschien verhelderend: ook bij ons komen er uitzonderingen en variatie voor, maar bij de witkeelgors heeft genetische organisatie een extra laag aan seksuele differentiatie toegevoegd.