Cecilia Payne-Gaposchkin deed baanbrekende zonne-ontdekking, maar geloofd werd ze niet

In dit artikel:

Cecilia Payne-Gaposchkin (1900–1979) publiceerde in haar proefschrift uit 1925 een baanbrekende conclusie: sterren zoals de zon bestaan grotendeels uit waterstof en helium. Destijds viel haar resultaat slecht; veel vakgenoten dachten dat sterren vooral uit metalen bestonden en het was extra moeilijk voor een vrouwelijke promovenda om serieus genomen te worden. Om haar carrière niet te schaden voegde Payne-Gaposchkin zelf een kanttekening toe waarin ze twijfelde aan haar eigen cijfers.

Het patroon waarbij vrouwenwetenschappers weinig erkenning krijgen of dat mannen de eer ontvangen voor hun werk heeft een naam: het Matilda‑effect. De term, bedacht door Margaret W. Rossiter in 1993 en ontleend aan eerdere feministische observaties van Matilda Joslyn Gage, beschrijft precies dit verschijnsel — vergelijkbaar met het Mattheus‑effect waarbij bekende onderzoekers automatisch meer krediet krijgen.

In 1929 kwam de prominente astronoom Henry Norris Russell onafhankelijk tot dezelfde samenstelling van sterren, en zijn interpretatie werd wél geaccepteerd. Ironisch genoeg kreeg Payne-Gaposchkin later alsnog erkenning: in 1956 werd ze hoogleraar en hoofd van de astronomie‑leerstoel aan Harvard, en in 1976 ontving ze de Henry Norris Russell Prize, vernoemd naar de man die haar aanvankelijk had afgewezen.

Het onderwerp blijft relevant omdat kennis over de zon essentieel is voor het begrijpen van zonnestormen en de mogelijke verstoringen voor de aarde, zoals grootschalige stroomstoringen.