Bruin licht bestaat niet: waarom broodjes, kroegen, en vermoedens toch bruin zijn

In dit artikel:

Wat afbakbroodjes, bruine kroegen, een “donkerbruin vermoeden” en gemengde verf gemeen lijken te hebben is alleen kleur — en de verklaring verschilt per geval.

Bruine kroeg: de naam komt letterlijk voort uit de uitstraling. Rond 1800 ontstonden veel kroegjes in woonhuizen als alternatief voor elitaire koffiehuizen; later werden die huiskamercafés aan banden gelegd, maar het huiselijke interieur bleef. De term bruine kroeg duikt zo’n honderd jaar geleden voor het eerst in teksten op, als tegenstelling tot het glimmende grand-café: veel hout, weinig licht, aangetaste muren door rookwalm — een sfeer die tot op vandaag geassocieerd wordt met gezelligheid (en waarvan de lucht volgens het artikel sinds het rookverbod op 1 juli 2008 niet helemaal is opgeklaard).

Afbakbroodjes: de bruine korst ontstaat door scheikunde. Bij bakken boven ongeveer 140 °C reageren suikers met aminozuren in de Maillardreactie, waardoor nieuwe geur-, smaak- en kleurstoffen ontstaan. Die reactie, genoemd naar chemicus Louis Camille Maillard (die hem in 1912 beschreef), is de reden dat kleurloze deegbolletjes in de oven in korte tijd goudbruin en geurend worden.

Donkerbruin vermoeden: taal en geschiedenis spelen hier een rol. De uitdrukking draagt meestal een gedempte, achterdochtige lading — je hebt niet zomaar een vermoeden, maar een bijna zekere, somber gestemde aanname. Die betekenis zou teruggaan op zeemansgebruik: ‘bruin weer’ duidde vroeger op samenpakkende wolken en dreigende storm. Die maritieme connotatie van onheil leek later ook op het land voor ‘bruin’ als aanduiding van iets zorgwekkends.

Gemengde verf: als je veel kleuren pigment door elkaar roert, eindig je meestal in bruin. Pigmenten werken subtractief: elk pigment absorbeert bepaalde lichtgolven en weerkaatst andere. Samen slorpen gemengde pigmenten vrijwel alle golflengtes, zodat het overgebleven gereflecteerde licht door onze ogen als bruin (in feite een zeer donkere, gedesatureerde oranje) verschijnt — bruin is geen afzonderlijke regenboogkleur, maar een combinatie van tint en lage lichtintensiteit.

Kort gezegd: dezelfde naam dekt verschillende oorzaken. Voor cafés is het uiterlijk en de sociale geschiedenis bepalend; voor broodjes is het chemie; voor uitdrukkingen is het historische betekenisverschuiving; en bij verf verklaart optica en pigmentgedrag waarom kleuren samen vaak in een bruine modder eindigen. Deze mix van natuur, techniek en cultuur maakt bruin tot een opvallend veelvoorkomende maar veelzijdige kleur in zowel werkelijkheid als taal.